Ο δρόμος προς την Ανάσταση
Η Λαμπρή των Ελλήνων!
Το Μεγάλο Σάββατο, η Ανάσταση του Ιησού Χριστού και η Κυριακή του
Πάσχα είναι μαζί με όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα έννοιες σύμφυτες με την
ελληνικότητα της Ορθοδοξίας.
Και δεν πρόκειται για ένα απλό σχήμα λόγου, το οποίο για μερικούς ζηλωτές (ένθεν κακείθεν) είναι και παράδοξο. Το αντίθετο.
Αυτή η ταύτιση σφυρηλατήθηκε μέσα από τη συνύπαρξη αιώνων των δύο μεγάλων θρησκειών και πολιτισμών που διαμόρφωσαν την σύγχρονη ανθρωπότητα: της Κλασικής Αρχαιότητας και του Χριστιανισμού.
Μέσο επίτευξης αυτού του «γάμου» είναι τα διάσπαρτα ανά τη χώρα μας λαϊκά έθιμα, οι ρίζες των οποίων απαντώνται σε βάθος αιώνων και χιλιετηρίδων και αποτελούν ένα απόσταγμα υπόγειων, αθόρυβων και αφανών διεργασιών.
Η «ΒτΚ» παρουσιάζει σήμερα, στο β΄ μέρος του Αφιερώματος στο Πάσχα των Ελλήνων, την πορεία προς την Ανάσταση από το πρωί του «Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου» έως την Κυριακή της Αναστάσεως του Κυρίου, μαζί με λίγα από τα πάρα πολλά έθιμα της πατρίδας μας που συνδέονται άρρηκτα με την Ανάσταση και μετουσιώνονται στην ελληνικότατη «Λαμπρή».
Το «Άγιον και Μέγα Σάββατον»
Η Πρώτη Ανάσταση
Το Μεγάλο Σάββατο, το «Άγιον και Μέγα Σάββατον» είναι η ημέρα που συνδέει τη Μεγάλη Παρασκευή -την ημέρα του Επιταφίου- με την Κυριακή, ημέρα εορτασμού σε ανάμνηση της Ανάστασης του Κυρίου. Για πολλούς ανθρώπους η αληθινή φύση και το νόημα αυτού του «συνδέσμου», η ουσιαστική αναγκαιότητα αυτής της «ενδιάμεσης ημέρας», παραμένει άγνωστη, ή ίσως σκοτεινή.
Για μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που εκκλησιάζονται οι «σπουδαιότερες» ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι η Μεγάλη Παρασκευή και η Κυριακή, δηλαδή ο Σταυρός και η Ανάσταση. Για κάποιους, ίσως και η Μεγάλη Πέμπτη. Χωρίς το Μεγάλο Σάββατο, όμως, αυτές οι δύο ή τρεις ημέρες παραμένουν, κατά κάποιο τρόπο, «ασύνδετες». Έχουμε δηλαδή δύο ημέρες λύπης και υστέρα έρχεται η ημέρα της χαράς.
Σε αυτή τη διαδοχή η λύπη, απλά αντικαθίσταται από τη χαρά… Αλλά σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας που εκφράζεται στη λειτουργική της παράδοση, η φύση αυτής της διαδοχής δεν είναι μια απλή αντικατάσταση. Η Εκκλησία διακηρύσσει ότι ο Χριστός «επάτησε τω θανάτω τον θάνατον». Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και πριν από την Ανάσταση συμβαίνει κάποιο γεγονός στο οποίο η λύπη δεν αντικαθίσταται απλά από τη χαρά, αλλά μεταμορφώνεται σε χαρά. Το Μεγάλο Σάββατο είναι ακριβώς η ημέρα αυτής της μεταμόρφωσης, η ημέρα κατά την οποία η νίκη έρχεται από μέσα και εξαφανίζει την ήττα, η ημέρα οπότε έχουμε την ευκαιρία να ηρεμήσουμε και να σκεφτούμε, πριν από την Ανάσταση, το θάνατο του ίδιου του θανάτου…
Μετά την ανάγνωση της προφητείας του Ιωνά, η οποία προαναγγέλλει την ταφή και την Ανάσταση του Κυρίου, αντηχεί ως νικητήριος ιαχή ο ψαλμικός στίχος: «Ανάστα, ο Θεός, κρίνον την γην ότι συ κληρονομήσεις εν πάσι τους έθνεσι», και ο ιερεύς πετά στους πιστούς φύλλα δάφνης (βάγια). Αμέσως μετά, διαβάζεται το Ευαγγέλιο, που έχει αναστάσιμο περιεχόμενο (Κατά Ματθαίον κη’ 1-20): Σεισμός εγένετο μέγας, καθώς οι Μυροφόρες πλησιάζουν τον Τάφο του Ιησού. Άγγελος Κυρίου αποσφραγίζει τον Τάφο. Όταν οι δύο γυναίκες καταφθάνουν, τον βλέπουν κενό και τον Άγγελο να τους αναγγέλλει ότι «Κύριος Ανέστη». Το χαρμόσυνο γεγονός θα πρέπει να το διαμηνύσουν στους μαθητές του. Ο Χριστός εμφανίζεται στις δύο γυναίκες. Σύναξη των 11 μαθητών και εμφάνιση του Χριστού ενώπιόν τους. Τους προτρέπει: «Πορευθέντες μαθητεύσαντες πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος!
Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε ότι δεν ευχόμαστε «Χριστός Ανέστη» ούτε το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ούτε στη διάρκεια της ημέρας αυτής έως το βράδυ, πριν από τη μεσονύχτια λειτουργία της Αναστάσεως. Μέχρι εκείνη την ώρα, λέμε ακόμα το «Καλή Ανάσταση». Επίσης, τελούμε ακόμα σε νηστεία, με εξαίρεση το λάδι. Κακώς ορισμένοι σταματάνε τη νηστεία μετά την Πρώτη Ανάσταση.
Η Ανάσταση τα μεσάνυχτα Σαββάτου προς Κυριακή
Είναι φανερό πως όλοι συμφωνούν ως προς την ημέρα, Κυριακή, αλλά δίνουν
διαφορετικές εκδοχές ως προς την ώρα της Αναστάσεως. Αυτό πιθανότατα συμβαίνει γιατί δεν τους ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η ώρα, αλλά θεωρούν καθοριστικής σημασίας την επιβεβαίωση της ημέρας. Και αυτό, γιατί θέλουν να τονίσουν πως έγινε ακριβώς όπως το είχε πει ο Ιησούς.
Ο Χριστός είχε δηλώσει στους μαθητές του «αποκτανθήναι και τη τρίτη ημέρα εγερθήναι», δηλαδή ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά την τρίτη ημέρα θα αναστηθεί. Αυτό, λοιπόν, που επιθυμούν όλοι οι ευαγγελιστές είναι να γίνει σαφές ότι πράγματι, αναστήθηκε ο Ιησούς την τρίτη ημέρα!
Ο Ιησούς Χριστός πεθαίνει το μεσημέρι της Παρασκευής. Μέχρι τα μεσάνυχτα της Παρασκευής είναι η πρώτη μέρα, μέχρι τα μεσάνυχτα Σαββάτου είναι η δεύτερη μέρα, οπότε ο Ιησούς πρέπει να αναστήθηκε από τις 00.01 την νύχτα της Κυριακής μέχρι και τις 24.00 της ίδιας ημέρας. Γι’ αυτό το λόγο η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ορίσει ως ώρα της Ανάστασης, ακριβώς τη στιγμή που ξεκινάει η τρίτη ημέρα, με το σκεπτικό πως όποτε και αν αναστήθηκε ο Χριστός, η σωστή ώρα περιέχεται μέσα στην Κυριακή.
Και το όνομα αυτού… Πάσχα!
Το χριστιανικό Πάσχα ή κοινώς «Πασχαλιά», ή ελληνοπρεπώς «Λαμπρή», είναι η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας. Το Πάσχα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου εκάστου έτους μη συμπεριλαμβανομένης, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη Εκκλησία και κατά το Γρηγοριανό στη Ρωμαιοκαθολική.
Για εμάς τους Χριστιανούς η λέξη «Πάσχα» σημαίνει το πέρασμα του Χριστού από το θάνατο στη ζωή. Λέγεται και αλλιώς «Λαμπρή», ονομασία που προήλθε από τους αναστάσιμους κανόνες της Εκκλησίας, οι οποίοι ονομάζουν «Λαμπροφόρο» την ημέρα του Πάσχα και συνιστούν στους πιστούς «Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθώμεν λαοί».
Το Πάσχα, πρώτο καθιερώθηκε από τους Ιουδαίους ως ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία.
O όρος «Πάσχα» προέρχεται από το αραμαϊκό πασ’ά και το εβραϊκό πέσαχ. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει ως προέλευση του εβραϊκού όρου ξένη ετυμολογία, όπως η ασσυριακή πασαχού (πραύνω) ή η αιγυπτιακή πασ’ (ανάμνηση) ή πεσάχ (πλήγμα).
Πασχαλινόν εθιμο-δρόμιον
Ιεροσόλυμα: το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, ο εκάστοτε Πατριάρχης Ιεροσολύμων προβαίνει στην τελετή Αφής του Αγίου Φωτός στο Ναό της Αναστάσεως. Πρόκειται για μια πανάρχαια τελετουργία, με θαυματουργικό υπόβαθρο, και αμφιλεγόμενο χαρακτήρα ωστόσο.
Αθήνα: το Άγιο Φως καταφθάνει στην Αθήνα το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου με ειδική πτήση. Στη συνέχεια, διαμοιράζεται ανά τη χώρα για να μοιρασθεί το βράδυ της Ανάστασης («Δεύτε λάβετε φως»). Η μεταφορά του Αγίου Φωτός αεροπορικώς άμα τη αφή του, ξεκίνησε το 1988 με ιδιωτική πρωτοβουλία γνωστού επιχειρηματία, και από το 2002 τη μεταφορά ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών.
Κέρκυρα: στις 6 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται το έθιμο του τεχνητού σεισμού στο Ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, ως επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου. Στις 9 το πρωί, γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα και μαζί λιτανεύεται και το σκήνωμα. Στις 11 το πρωί, όταν τελειώσει η ακολουθία της πρώτης Ανάστασης, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν, κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία γεμάτα νερό (μπότηδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Οι Κερκυραίοι, όμως, δεν μένουν εκεί και συνεχίζουν αμέσως μετά για το «Μαστέλο» (βαρέλι). Στην Πίνια, μπροστά από την Εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, τοποθετείται ένα ξύλινο βαρέλι γεμάτο με νερό. Ο κόσμος ρίχνει νομίσματα για ευχές στο νερό, και μόλις ακουστούν οι καμπάνες τρέχουν να μπουν στο βαρέλι. Όποιος προλάβει να μπει, παίρνει τα χρήματα, αφού έχει γίνει μουσκίδι και έχει μπουγελώσει και όσους είναι τριγύρω.
Κως: το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι εκκλησίες στρώνονται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού, που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Ζάκυνθος: στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου ο δεσπότης «σηκώνει» την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας ο δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια, ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.
Λευκάδα: το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία, όπως και στην Κέρκυρα.
Σκιάθος: η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά στις 4 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον «προεξάρχοντα» (ή τελάλη) να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.
Χίος: το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινά ο περίφημος «ρουκετοπόλεμος» στον Βροντάδο, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή, και τα τελευταία χρόνια προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων διεθνών μέσων ενημέρωσης. Αρχικά, οι κάτοικοι των Ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά.
Τυρός: στο παραθαλάσσιο χωριό της Αρκαδίας, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα. Στη συνέχεια, μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία φαντασμαγορικών πυροτεχνημάτων και ισχυρών δυναμιτών.
Κύθνος: το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, επικρατεί το έθιμο του «συχώριου». Όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς, και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Καλάβρυτα: τις λαμπάδες του ναού ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ ψάλλουν το «Δεύτε λάβετε φως».
Ραψομάτι Αρκαδίας: πρώτη παίρνει φως μια νιόνυμφη, φιλάει το χέρι του παπά και του δίνει τον «τσιμπιλχανέ» (χρήματα).
Κορώνη Μεσσηνίας: ένα πραγματικό πανδαιμόνιο γίνεται στους δρόμους, όπου πολλοί σπάνε πήλινα κανάτια, όπως λένε στη Ζάκυνθο, «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά στην ουσία, για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος.
Σινώπη: οι πιστοί δεν λησμονούν το πάθος τους κατά του Ιούδα, και όταν πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη, τότε θα πάρει ο καθένας από κάτω ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο. Κατά μία εκδοχή της παράδοσης από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας.
Φθιώτιδα: τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση ένας επίτροπος της εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά, και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Άγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το Φως της Ανάστασης.
Βινία των Αγράφων: την ώρα που θα πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη οι χριστιανοί καίνε το φανό. Μαζεύουν τα παιδιά ξερά κλαδιά πάνω στο βράχο, που είναι αντίκρυ στο χωριό, και λέγεται Σουφλί. Ακούγοντας το πρώτο Χριστός Ανέστη τρέχουν με τη λαμπάδα στο χέρι (που την άναψαν όταν ο παπάς είπε «Δεύτε λάβετε φως»), και λαμβάνουν φωτιά στο φανό.
Σύρος: το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, στη θέση στην Κιουρά της Πλάκας. Το πανελλήνιο αυτό έθιμο έχει σχέση με τη δεισιδαιμονία του λαού μας, που πιστεύει ότι η καταστροφή του ομοιώματος του προδότη θα τον απαλλάξει από τα όποια δεινά.
Μάρπησσα Πάρου: Οι εκδηλώσεις ξεκινούν από τη Μ. Παρασκευή και κατά μήκος της περιφοράς του Επιταφίου γύρω από το χωριό γίνονται αναπαραστάσεις που διαδραματίζουν σκηνές από τη ζωή του Ιησού (π.χ. τη Γέννησή Του, τον Γολγοθά, τη Σταύρωση κτλ.), οι οποίες πραγματοποιούνται από τους κατοίκους που φορούν ρούχα εποχής
Σαντορίνη: Στο Μεγαλοχώρι αναβιώνουν κάθε χρόνο το «Λάζαρο» – φτιάχνουν έναν τεράστιο σταυρό (15-20 μέτρα) στη μέση της πλατείας του χωριού, τον οποίο τυλίγουν με δεντρολίβανο. Ο σταυρός ξεστολίζεται το Μ. Σάββατο, αλλά μένει στην πλατεία μέχρι της Αναλήψεως.
Ναύπακτος: Οι δύο ενορίες, του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής, ξεκινούν ξεχωριστά την περιφορά του Επιταφίου και καταλήγουν στο λιμάνι, που είναι στολισμένο με έναν φλεγόμενο σταυρό στην είσοδό του και δεκάδες δάδες. Μόλις πάρουν το δρόμο της επιστροφής, ανάβουν τα πυροτεχνήματα! Το έθιμο συνδέεται με την Τουρκοκρατία και την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα.
Και δεν πρόκειται για ένα απλό σχήμα λόγου, το οποίο για μερικούς ζηλωτές (ένθεν κακείθεν) είναι και παράδοξο. Το αντίθετο.
Αυτή η ταύτιση σφυρηλατήθηκε μέσα από τη συνύπαρξη αιώνων των δύο μεγάλων θρησκειών και πολιτισμών που διαμόρφωσαν την σύγχρονη ανθρωπότητα: της Κλασικής Αρχαιότητας και του Χριστιανισμού.
Μέσο επίτευξης αυτού του «γάμου» είναι τα διάσπαρτα ανά τη χώρα μας λαϊκά έθιμα, οι ρίζες των οποίων απαντώνται σε βάθος αιώνων και χιλιετηρίδων και αποτελούν ένα απόσταγμα υπόγειων, αθόρυβων και αφανών διεργασιών.
Η «ΒτΚ» παρουσιάζει σήμερα, στο β΄ μέρος του Αφιερώματος στο Πάσχα των Ελλήνων, την πορεία προς την Ανάσταση από το πρωί του «Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου» έως την Κυριακή της Αναστάσεως του Κυρίου, μαζί με λίγα από τα πάρα πολλά έθιμα της πατρίδας μας που συνδέονται άρρηκτα με την Ανάσταση και μετουσιώνονται στην ελληνικότατη «Λαμπρή».
Το «Άγιον και Μέγα Σάββατον»
Η Πρώτη Ανάσταση
Το Μεγάλο Σάββατο, το «Άγιον και Μέγα Σάββατον» είναι η ημέρα που συνδέει τη Μεγάλη Παρασκευή -την ημέρα του Επιταφίου- με την Κυριακή, ημέρα εορτασμού σε ανάμνηση της Ανάστασης του Κυρίου. Για πολλούς ανθρώπους η αληθινή φύση και το νόημα αυτού του «συνδέσμου», η ουσιαστική αναγκαιότητα αυτής της «ενδιάμεσης ημέρας», παραμένει άγνωστη, ή ίσως σκοτεινή.
Για μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που εκκλησιάζονται οι «σπουδαιότερες» ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι η Μεγάλη Παρασκευή και η Κυριακή, δηλαδή ο Σταυρός και η Ανάσταση. Για κάποιους, ίσως και η Μεγάλη Πέμπτη. Χωρίς το Μεγάλο Σάββατο, όμως, αυτές οι δύο ή τρεις ημέρες παραμένουν, κατά κάποιο τρόπο, «ασύνδετες». Έχουμε δηλαδή δύο ημέρες λύπης και υστέρα έρχεται η ημέρα της χαράς.
Σε αυτή τη διαδοχή η λύπη, απλά αντικαθίσταται από τη χαρά… Αλλά σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας που εκφράζεται στη λειτουργική της παράδοση, η φύση αυτής της διαδοχής δεν είναι μια απλή αντικατάσταση. Η Εκκλησία διακηρύσσει ότι ο Χριστός «επάτησε τω θανάτω τον θάνατον». Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και πριν από την Ανάσταση συμβαίνει κάποιο γεγονός στο οποίο η λύπη δεν αντικαθίσταται απλά από τη χαρά, αλλά μεταμορφώνεται σε χαρά. Το Μεγάλο Σάββατο είναι ακριβώς η ημέρα αυτής της μεταμόρφωσης, η ημέρα κατά την οποία η νίκη έρχεται από μέσα και εξαφανίζει την ήττα, η ημέρα οπότε έχουμε την ευκαιρία να ηρεμήσουμε και να σκεφτούμε, πριν από την Ανάσταση, το θάνατο του ίδιου του θανάτου…
Μετά την ανάγνωση της προφητείας του Ιωνά, η οποία προαναγγέλλει την ταφή και την Ανάσταση του Κυρίου, αντηχεί ως νικητήριος ιαχή ο ψαλμικός στίχος: «Ανάστα, ο Θεός, κρίνον την γην ότι συ κληρονομήσεις εν πάσι τους έθνεσι», και ο ιερεύς πετά στους πιστούς φύλλα δάφνης (βάγια). Αμέσως μετά, διαβάζεται το Ευαγγέλιο, που έχει αναστάσιμο περιεχόμενο (Κατά Ματθαίον κη’ 1-20): Σεισμός εγένετο μέγας, καθώς οι Μυροφόρες πλησιάζουν τον Τάφο του Ιησού. Άγγελος Κυρίου αποσφραγίζει τον Τάφο. Όταν οι δύο γυναίκες καταφθάνουν, τον βλέπουν κενό και τον Άγγελο να τους αναγγέλλει ότι «Κύριος Ανέστη». Το χαρμόσυνο γεγονός θα πρέπει να το διαμηνύσουν στους μαθητές του. Ο Χριστός εμφανίζεται στις δύο γυναίκες. Σύναξη των 11 μαθητών και εμφάνιση του Χριστού ενώπιόν τους. Τους προτρέπει: «Πορευθέντες μαθητεύσαντες πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος!
Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε ότι δεν ευχόμαστε «Χριστός Ανέστη» ούτε το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ούτε στη διάρκεια της ημέρας αυτής έως το βράδυ, πριν από τη μεσονύχτια λειτουργία της Αναστάσεως. Μέχρι εκείνη την ώρα, λέμε ακόμα το «Καλή Ανάσταση». Επίσης, τελούμε ακόμα σε νηστεία, με εξαίρεση το λάδι. Κακώς ορισμένοι σταματάνε τη νηστεία μετά την Πρώτη Ανάσταση.
Η Ανάσταση τα μεσάνυχτα Σαββάτου προς Κυριακή
Είναι φανερό πως όλοι συμφωνούν ως προς την ημέρα, Κυριακή, αλλά δίνουν
διαφορετικές εκδοχές ως προς την ώρα της Αναστάσεως. Αυτό πιθανότατα συμβαίνει γιατί δεν τους ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η ώρα, αλλά θεωρούν καθοριστικής σημασίας την επιβεβαίωση της ημέρας. Και αυτό, γιατί θέλουν να τονίσουν πως έγινε ακριβώς όπως το είχε πει ο Ιησούς.
Ο Χριστός είχε δηλώσει στους μαθητές του «αποκτανθήναι και τη τρίτη ημέρα εγερθήναι», δηλαδή ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά την τρίτη ημέρα θα αναστηθεί. Αυτό, λοιπόν, που επιθυμούν όλοι οι ευαγγελιστές είναι να γίνει σαφές ότι πράγματι, αναστήθηκε ο Ιησούς την τρίτη ημέρα!
Ο Ιησούς Χριστός πεθαίνει το μεσημέρι της Παρασκευής. Μέχρι τα μεσάνυχτα της Παρασκευής είναι η πρώτη μέρα, μέχρι τα μεσάνυχτα Σαββάτου είναι η δεύτερη μέρα, οπότε ο Ιησούς πρέπει να αναστήθηκε από τις 00.01 την νύχτα της Κυριακής μέχρι και τις 24.00 της ίδιας ημέρας. Γι’ αυτό το λόγο η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ορίσει ως ώρα της Ανάστασης, ακριβώς τη στιγμή που ξεκινάει η τρίτη ημέρα, με το σκεπτικό πως όποτε και αν αναστήθηκε ο Χριστός, η σωστή ώρα περιέχεται μέσα στην Κυριακή.
Και το όνομα αυτού… Πάσχα!
Το χριστιανικό Πάσχα ή κοινώς «Πασχαλιά», ή ελληνοπρεπώς «Λαμπρή», είναι η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας. Το Πάσχα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου εκάστου έτους μη συμπεριλαμβανομένης, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη Εκκλησία και κατά το Γρηγοριανό στη Ρωμαιοκαθολική.
Για εμάς τους Χριστιανούς η λέξη «Πάσχα» σημαίνει το πέρασμα του Χριστού από το θάνατο στη ζωή. Λέγεται και αλλιώς «Λαμπρή», ονομασία που προήλθε από τους αναστάσιμους κανόνες της Εκκλησίας, οι οποίοι ονομάζουν «Λαμπροφόρο» την ημέρα του Πάσχα και συνιστούν στους πιστούς «Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθώμεν λαοί».
Το Πάσχα, πρώτο καθιερώθηκε από τους Ιουδαίους ως ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία.
O όρος «Πάσχα» προέρχεται από το αραμαϊκό πασ’ά και το εβραϊκό πέσαχ. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει ως προέλευση του εβραϊκού όρου ξένη ετυμολογία, όπως η ασσυριακή πασαχού (πραύνω) ή η αιγυπτιακή πασ’ (ανάμνηση) ή πεσάχ (πλήγμα).
Πασχαλινόν εθιμο-δρόμιον
Ιεροσόλυμα: το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, ο εκάστοτε Πατριάρχης Ιεροσολύμων προβαίνει στην τελετή Αφής του Αγίου Φωτός στο Ναό της Αναστάσεως. Πρόκειται για μια πανάρχαια τελετουργία, με θαυματουργικό υπόβαθρο, και αμφιλεγόμενο χαρακτήρα ωστόσο.
Αθήνα: το Άγιο Φως καταφθάνει στην Αθήνα το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου με ειδική πτήση. Στη συνέχεια, διαμοιράζεται ανά τη χώρα για να μοιρασθεί το βράδυ της Ανάστασης («Δεύτε λάβετε φως»). Η μεταφορά του Αγίου Φωτός αεροπορικώς άμα τη αφή του, ξεκίνησε το 1988 με ιδιωτική πρωτοβουλία γνωστού επιχειρηματία, και από το 2002 τη μεταφορά ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών.
Κέρκυρα: στις 6 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιείται το έθιμο του τεχνητού σεισμού στο Ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, ως επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου. Στις 9 το πρωί, γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα και μαζί λιτανεύεται και το σκήνωμα. Στις 11 το πρωί, όταν τελειώσει η ακολουθία της πρώτης Ανάστασης, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν, κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία γεμάτα νερό (μπότηδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Οι Κερκυραίοι, όμως, δεν μένουν εκεί και συνεχίζουν αμέσως μετά για το «Μαστέλο» (βαρέλι). Στην Πίνια, μπροστά από την Εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, τοποθετείται ένα ξύλινο βαρέλι γεμάτο με νερό. Ο κόσμος ρίχνει νομίσματα για ευχές στο νερό, και μόλις ακουστούν οι καμπάνες τρέχουν να μπουν στο βαρέλι. Όποιος προλάβει να μπει, παίρνει τα χρήματα, αφού έχει γίνει μουσκίδι και έχει μπουγελώσει και όσους είναι τριγύρω.
Κως: το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι εκκλησίες στρώνονται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού, που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Ζάκυνθος: στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου ο δεσπότης «σηκώνει» την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας ο δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια, ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.
Λευκάδα: το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία, όπως και στην Κέρκυρα.
Σκιάθος: η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά στις 4 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον «προεξάρχοντα» (ή τελάλη) να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.
Χίος: το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινά ο περίφημος «ρουκετοπόλεμος» στον Βροντάδο, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή, και τα τελευταία χρόνια προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων διεθνών μέσων ενημέρωσης. Αρχικά, οι κάτοικοι των Ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά.
Τυρός: στο παραθαλάσσιο χωριό της Αρκαδίας, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου αναβιώνει ένα μοναδικό έθιμο, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα. Σε μια πλωτή πλατφόρμα τοποθετούνται ξύλα και από πάνω τους κρέμεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα. Στη συνέχεια, μπαίνει το μπουρλότο από τους Τσάκωνες πυρπολητές και το ομοίωμα παραδίδεται στη φωτιά, με τη συνοδεία φαντασμαγορικών πυροτεχνημάτων και ισχυρών δυναμιτών.
Κύθνος: το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, επικρατεί το έθιμο του «συχώριου». Όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς, και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Καλάβρυτα: τις λαμπάδες του ναού ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ ψάλλουν το «Δεύτε λάβετε φως».
Ραψομάτι Αρκαδίας: πρώτη παίρνει φως μια νιόνυμφη, φιλάει το χέρι του παπά και του δίνει τον «τσιμπιλχανέ» (χρήματα).
Κορώνη Μεσσηνίας: ένα πραγματικό πανδαιμόνιο γίνεται στους δρόμους, όπου πολλοί σπάνε πήλινα κανάτια, όπως λένε στη Ζάκυνθο, «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά στην ουσία, για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος.
Σινώπη: οι πιστοί δεν λησμονούν το πάθος τους κατά του Ιούδα, και όταν πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη, τότε θα πάρει ο καθένας από κάτω ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο. Κατά μία εκδοχή της παράδοσης από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας.
Φθιώτιδα: τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση ένας επίτροπος της εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά, και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Άγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το Φως της Ανάστασης.
Βινία των Αγράφων: την ώρα που θα πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη οι χριστιανοί καίνε το φανό. Μαζεύουν τα παιδιά ξερά κλαδιά πάνω στο βράχο, που είναι αντίκρυ στο χωριό, και λέγεται Σουφλί. Ακούγοντας το πρώτο Χριστός Ανέστη τρέχουν με τη λαμπάδα στο χέρι (που την άναψαν όταν ο παπάς είπε «Δεύτε λάβετε φως»), και λαμβάνουν φωτιά στο φανό.
Σύρος: το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, στη θέση στην Κιουρά της Πλάκας. Το πανελλήνιο αυτό έθιμο έχει σχέση με τη δεισιδαιμονία του λαού μας, που πιστεύει ότι η καταστροφή του ομοιώματος του προδότη θα τον απαλλάξει από τα όποια δεινά.
Μάρπησσα Πάρου: Οι εκδηλώσεις ξεκινούν από τη Μ. Παρασκευή και κατά μήκος της περιφοράς του Επιταφίου γύρω από το χωριό γίνονται αναπαραστάσεις που διαδραματίζουν σκηνές από τη ζωή του Ιησού (π.χ. τη Γέννησή Του, τον Γολγοθά, τη Σταύρωση κτλ.), οι οποίες πραγματοποιούνται από τους κατοίκους που φορούν ρούχα εποχής
Σαντορίνη: Στο Μεγαλοχώρι αναβιώνουν κάθε χρόνο το «Λάζαρο» – φτιάχνουν έναν τεράστιο σταυρό (15-20 μέτρα) στη μέση της πλατείας του χωριού, τον οποίο τυλίγουν με δεντρολίβανο. Ο σταυρός ξεστολίζεται το Μ. Σάββατο, αλλά μένει στην πλατεία μέχρι της Αναλήψεως.
Ναύπακτος: Οι δύο ενορίες, του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής, ξεκινούν ξεχωριστά την περιφορά του Επιταφίου και καταλήγουν στο λιμάνι, που είναι στολισμένο με έναν φλεγόμενο σταυρό στην είσοδό του και δεκάδες δάδες. Μόλις πάρουν το δρόμο της επιστροφής, ανάβουν τα πυροτεχνήματα! Το έθιμο συνδέεται με την Τουρκοκρατία και την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα.
- Εκκλησία
- 7 Απρίλιος, 2018
- 10 ώρες ΠΡΙΝ