March, Wednesday 8th., 2023
“Κι αν καεί το χωριό, η γη θα μείνει ιερή” – Το επαναστατημένο Θέρισο κι ο μυθικός Βενιζέλος με τη ματιά Χανιώτη σκηνοθέτη
Πάνω από ένας αιώνας έχει περάσει από την Επανάσταση του Θερίσου, όπου έλαμψε για πρώτη φορά σε όλο το μεγαλείο του, το άστρο του ανερχόμενου τότε νέου πολιτικού, Ελευθερίου Βενιζέλου.
Στις καθιερωμένες εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο, μεταξύ άλλων, συμμετείχε ο Χανιώτης σκηνοθέτης, Μανώλης Παπαδάκης, ο οποίος μάλιστα βρίσκεται σε διαδικασία γυρισμάτων ενός ντοκιμαντέρ με αντικείμενο την επανάσταση αυτή.
Ο κ. Παπαδάκης, ο οποίος κατάγεται από την περιοχή, συγκίνησε τους παραβρισκόμενους με την ομιλία του στην εκδήλωση, εντοπίζοντας το πνεύμα που διαπερνάει τον ιστό της ιστορίας από τότε ως σήμερα, εμφωλιασμένο στον πολιτισμό του τόπου. Πνεύμα που εξέφρασαν στον ίδιο προσωπικά, νέοι άνθρωποι στο ίδιο το Θέρισο.
Ολόκληρη η αφήγηση παρακάτω:
“Είμαι πολύ συγκινημένος, γιατί απευθύνομαι σε σας εδώ, στο Θέρισο, το χωριό από το οποίο κατάγομαι, για ένα θέμα που με έχει απασχολήσει, θα μπορούσα να πω από μικρό παιδί, και την περίοδο αυτή προσπαθώ να το αποτυπώσω σε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο: “Θέρισο. Η αετοφωλιά των Λευκών Ορέων”.
Δυστυχώς η σκιά από τα γεγονότα στα Τέμπη πέφτει βαριά σε όλες τις εκδηλώσεις που γίνονται στην Ελλάδα. Μια απίστευτη τραγωδία, με θύματα κυρίως νέα παιδιά. Εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια στις οικογένειες, στους συγγενείς και τους φίλους των παιδιών αυτών.
Ας αφήσουμε, όμως, για λίγο τα θλιβερά γεγονότα της εποχής μας και ας ακούσουμε ένα μικρό κομμάτι ιστορίας, όπως τη βιώνουν οι κάτοικοι του Θερίσου.
Η ιστορία μας αρχίζει το 1715 με την παράδοση του φρουρίου της Σούδας από τους Ενετούς στους Τούρκους. Πριν μπουν οι Τούρκοι στο φρούριο, οι ορθόδοξοι μαχητές που δεν εξισλαμίστηκαν, παίρνουν τις βάρκες και χάνονται στην ενδοχώρα. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς καταλήγουν στο Θέρισο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το χωριό να γίνει κάτι σαν μεθοριακός σταθμός των επαναστατημένων Ελλήνων.
Μια βόλτα στο εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον, από τις τρείς εκκλησιές μέχρι τις κορυφές των Λευκών Ορέων, τα τοπωνύμια, οι θρύλοι, οι παραδόσεις και η ιστορία του χωριού θα μας αποκαλύψουν τις απαντήσεις που έδωσαν οι άνθρωποί του στα δύσκολα ερωτήματα της επιβίωσης και της ιστορίας.
Σήμερα, οι κάτοικοι ζουν μια ζωή σε αρμονία με την φύση. Κλαδεύουν τα αμπέλια του παπούδων τους και φτιάχνουν οι ίδιοι το κρασί τους, αναζητούν το μέλι από μία ακόμα άνοιξη στην κορυφή της Μαδάρας και φυτεύουν τις πατάτες του σπιτιού τους μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Ξέρουν ότι ο θάνατος δεν είναι μακριά, σκάβουν, όμως, τη γη τους για τους επερχόμενους, όπως τη βρήκαν και αυτοί από τους προηγούμενους.
Ζουν και πεθαίνουν σ’ ένα χρόνο χωρίς τέλος…
Ζουν την δύσκολη ζωή του ριζίτη και τραγουδούν τα τραγούδια του. Τα ριζίτικα. Τα αγαπημένα του Λευτέρη.
Η ζωή του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν πολυτάραχη και πολλές φορές αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κρήτη. Ποτέ όμως δεν ξέχασε την μήτρα που τον γέννησε. Η μητέρα του Στυλιανή ήταν από δω, το γένος Πλουμιδάκη και ο Βενιζέλος ερχόταν στο Θέρισο από μικρό παιδί. Ο ίδιος είχε κτίσει με τα χέρια του ένα μικρό δωμάτιο στις Αλιάκιες, δίπλα στο σημείο που πολέμησε και σκοτώθηκε ο Στέφανος Χάλης, τραγουδώντας το «πότε θα κάνει ξαστεριά, πότε θα Φλεβαρισει». Εδώ θα μάθει τα ριζίτικα και θα μυηθεί στην πειθαρχημένη ηθική του ριζίτη, που τραγουδάει με την ψυχή, έχοντας σαν πρότυπο ένα άνθρωπο που παλεύει στη ζωή του με οδηγό αρχέγονα ήθη και έθιμα.
Ως φοιτητής, θα γαλουχηθεί με τα νέα ρεύματα της εποχής που έρχονται από την Ευρώπη. Τον γοήτευαν οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού. Έτσι, ο νεαρός Βενιζέλος έμαθε να συνδυάζει τον ρεαλισμό με το όραμα. Έβλεπε ότι η Κρήτη δεν μπορεί να κρατηθεί αυτόνομη με τον Πρίγκιπα Γεώργιο. Έβλεπε τον κίνδυνο η Κρήτη να γίνει ένα πριγκιπάτο στη σφαίρα επιρροής του Τσάρου, που ποτέ δεν θα ενωθεί με την Ελλάδα. Η ρήξη δεν άργησε να έρθει.
Ένας παλιός γραμματέας του Θερίσου μάς αφηγείται: «…Έρχεται εδώ και βρίσκει τον τότε πάρεδρο, ονόματι Λαθουράκη Μανώλη. Και του λέει: Καπετάν Μανώλη, σκεφτήκαμε να κάνουμε επανάσταση για να διώξουμε τον Πρίγκιπα. Ο Λαθούρης του απαντά : Να το κάνουμε! Και πού λες να το κάνουμε το κέντρο της επανάστασης, ρωτά ο Βενιζέλος. Από δω θα το κάνουμε, απαντά ο Λαθούρης. Και αν αποτύχουμε; Το ξέρετε ότι ο ηγεμόνας θα κάψει το χωριό; ξαναρωτά ο Βενιζέλος. Κι αν καεί το χωριό η γη θα μείνει ιερή, ήταν η απάντηση του Λαθούρη!»
Η ιστορική αλήθεια λέει ότι ο Λαθούρης συνέφαγε με τον Βενιζέλο και αφού του έστρωσε να κοιμηθεί, πήγε και ξύπνησε τους παρέδρους του χωριού, με τους οποίους συζήτησαν όλη τη νύχτα. Το πρωί που ξύπνησε ο Λευτέρης, είχε θετική απάντηση από όλους. Δεν ξέρω πόσοι Θερισιανοί είχαν διαβάσει την εποχή εκείνη τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού. Ήξεραν, όμως, τι σημαίνει ελευθερία και πώς να μάχονται γι‘ αυτήν!
«… Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, με αγγελιαφόρους, μαζεύτηκαν 2.500- 3.000 επαναστάτες απ’ όλη την Κρήτη. Ο Πρίγκιπας έστειλε ένα τάγμα, διαμέσου Μεσκλών, για να έρθει να καταστείλει το κίνημα. Οι Θερισιανοί, όμως, είχαν σκοπούς σε διάφορα σημεία. Μόλις ερίξανε δυο πυροβολισμούς, σταμάτησαν οι χωροφύλακες…». συνεχίζει την αφήγησή του ο γραμματέας.
Ο Βενιζέλος δεν ήθελε την αντιπαράθεση με όπλα. Δεν ήθελε έναν
εμφύλιο. Με στήριγμα τη μαζικότητα της επανάστασης και τους
αποφασισμένους αγωνιστές, έπαιξε το παιχνίδι στη σκακιέρα της διεθνούς
διπλωματίας. Η ιδέα του ήταν η επικράτηση νέων θεσμών, που θα
κατοχυρώνουν τις πολιτικές ελευθερίες που είχε στερήσει από τους
Κρητικούς ο Πρίγκιπας .
Οι ειρηνικές διαδικασίες που ήθελε ο Βενιζέλος καθυστερούσαν και η
επανάσταση άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα επιβίωσης. Όμως, οι
μανάδες του Θερίσου ήξεραν να ταϊζουν τα παιδιά τους, ακόμα και όταν τα
πυθάρια του σπιτιού τους ήταν άδεια .Τριάντα με πενήντα επαναστάτες
τάιζε κάθε σπίτι, καθημερινά για εννιά μήνες.
Μετά την επανάσταση του 1905 και την πρωθυπουργία, το όνομα του Βενιζέλου παίρνει μυθικές διαστάσεις. Οι μητέρες του Θερίσου περιγράφουν στα παιδιά τους τη γέννηση του:
«… Όταν γεννήθηκε ο Λευτέρης, ένα μεγάλο αστέρι βγήκε στον ουρανό … μια αστραπή και μια βροντή άνοιξαν τον ουρανό στα δύο…».
Φεύγοντας από την Κρήτη ο Λευτέρης πήρε μαζί του αυτό με το οποίο μεγάλωσε : Την κουλτούρα του ριζίτη. Ήξερε πολύ καλά τη γλώσσα του διπλωμάτη, αλλά ταυτόχρονα ήξερε να είναι και αυθεντικός, να μεταφέρει την ψυχή του Κρητικού πολιτισμού πέρα από τα στενά όρια του νησιού.
Ως πρωθυπουργός, είχε ιδρύσει το κοινωφελές ίδρυμα «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ», με ηχογραφήσεις από αυθεντικούς εκτελεστές, με σκοπό την καταγραφή και διάδοση, αλλά κυρίως τη διάσωση των γνήσιων δημοτικών μας τραγουδιών. Το 1930, συνοδευόμενος από την Πηνελόπη Δέλτα και την υπεύθυνη του Συλλόγου, Μέλπω Μερλιέ, πηγαίνει στο υπόγειο του θεάτρου Αλάμπρα, όπου είχε στηθεί ένα στούντιο ηχογράφησης και διάλεξε να τραγουδήσει ο ίδιος δυο ριζίτικα.
Το πρώτο ριζίτικο ήταν ο Διγενής:
« … Νάχεν η γης πατήματα
κι ο ουρανός κερκέλια
Να πάτουν τα πατήματα
Να ΄πιανα τα κερκέλια
Ν’ ανέβαινα στον ουρανό
να διπλωθώ να κάτσω
να δώσω σείσμα τ΄ ουρανού…».
Με το ριζίτικο αυτό, που τραγουδούσε πολύ συχνά, ο Βενιζέλος γυρίζει
στη νεανική του ηλικία, στο δωματιάκι που έκτισε μόνος του στις Αλιάκες.
Κάθε φορά που αναντράνιζε στην κορφή (που συχνά ήταν καλυμμένη με
σύννεφα), η ιστορία των αγώνων της περιοχής και η ηλικία του, τού έδιναν
την αίσθηση ότι μπορούσε ο ίδιος να δώσει «σείσμα τ’ ουρανού».
Νομίζω, με το ριζίτικο αυτό, ο πρωθυπουργός των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών ανανέωνε τη φλόγα της νεότητας μέσα του.
Το δεύτερο ριζίτικο ήταν ο Χάρος:
«…Εψές αργά επέρνουνα του χάροντα την πόρτα
κι άκουσα την χαρόντισα
κι εμάλωνε τον χάρο.
Χάροντα δε σου το ‘λεγα ,
Χάροντα δε σου τόπα ;
Όπου ΄ναι δυο και μοναχοί
μην τσι ξεζευγαρώνεις …».
Ο Βενιζέλος διαλέγει ένα ακόμα ριζίτικο για να αναμετρηθεί με τον χάρο και να τον κατηγορήσει ότι δεν σέβεται τους ηθικούς κανόνες της οικογένειας. Με την ειλικρίνεια και την ευθύτητα του ριζίτη δε φοβάται να εκτεθεί και υπενθυμίζει ο ίδιος στην ελληνική κοινωνία ότι έχουν περάσει 36 χρόνια από τότε που έχασε την αγαπημένη του Μαρία πάνω στη γέννα και η πληγή είναι ακόμη ανοιχτή.
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του ντοκιμαντέρ, είχαμε προγραμματίσει την κινηματογράφηση με το ανέβασμα της σημαίας στο Ανεμοκεφάλι, που κάνουν κάθε χρόνο, αρχές του Μάρτη, οι Θερισιανοί. Είναι ο ίδιος χώρος που είχε σηκώσει τη σημαία της Επανάστασης ο Βενιζέλος τις μέρες εκείνες.
Μια μέρα πριν το γύρισμα, ένας πιτσιρικάς που δεν γνώριζα, ήρθε και μού είπε ότι «αυτό που ετοιμάζεσαι να κάνεις είναι μεγάλη αδικία». Δεν κατάλαβα τι μου έλεγε και τον ρώτησα τι εννοεί. «… Ετοιμάζεστε να ανεβάσετε τη σημαία και εμείς που την ανεβάζουμε κάθε χρόνο, εκείνη την ώρα θα είμαστε στο σχολείο … αυτό είναι αδικία!».
Την επόμενη μέρα, τρία αγόρια και ένα κορίτσι ανέβηκαν σαν κατσίκια στην κεφαλή του ανέμου. Ύψωσαν τη σημαία σε μια κορυφή, που τον χειμώνα θα την κομματιάσει ο αέρας, αλλά αυτοί θα την ξανανεβάσουν την άνοιξη. Ξανά και ξανά …για τους επερχόμενους, όπως τη βρήκαν και αυτοί από τους προηγούμενους. Ένας κύκλος ζωής χωρίς τέλος. Ένας κύκλος ζωής που δεν αφήνει τον Βενιζέλο να μισέψει. Εξακολουθεί να ζει στο Θέρισο, όπως και ο αγώνας για τα οράματα των ημερών εκείνων.”
zarpanews.gr